ارجاع به این مقاله:
ایلات‌زاده، حسن و منوری، نوح (۱۴۰۴). اهمیت دیوانسالاری در دستیابی به اهداف عمومی در ایران؛ بررسی سازمان برنامهوبودجه در دوره ریاست ابوالحسن ابتهاج از منظر جامعه‌شناسی سازمان‌ها. ششمین همایش کنکاش‌های مفهومی و نظری درباره جامعه ایران، انجمن جامعه‌شناسی ایران.
چکیده:
جامعه مدرن، جامعه‌ای نیازمند به برنامه‌ریزی و در پیش گرفتن نظامی برای تدبیر امور است. دورکیم به عنوان نظریه‌پرداز جامعه مدرن این نقش را برعهده نهاد دولت به عنوان مغز جامعه قرار می‌دهد. وبر نیز اگرچه نگاه تراژیک خود را در تعبیر قفس آهنین نشان می‌دهد اما با نظریه‌پردازی پیرامون دیوانسالاری نقش آن را در ارتقاء و بهبود جامعه و درافکندن نظمی شایسته‌سالار برای مواجهه با تغییرات ضروری جامعه مدرن نشان می‌دهد. در ایران اگرچه دیوانسالاری سابقه‌ای بیش از صد سال دارد اما توجهی دوباره به ویژه به نمونه‌های موفق نظم دیوان‌سالارانه از منظر جامعه‌شناسی سازمان‌ها حائز اهمیت است و می‌تواند تبیین‌کننده برخی امکان و امتناع‌ها در این زمینه باشد. سازمان برنامهوبودجه در دوره ریاست ابوالحسن ابتهاج به عنوان نمونه‌ای مهم از دیوانسالاری در ایران یاد می‌شود. این جستار با چارچوب مفهومی برگرفته از حوزه جامعه‌شناسی سازمان‌ها و به شکل اسنادی به مطالعه سازمان برنامه و بودجه در دوره ریاست ابتهاج (۱۳۳۳-۱۳۳۷) می‌پردازد و نشان می‌دهد که این سازمان در آن دوره با بهره‌گیری از مهمترین عناصر و اجزای یک دیوانسالاری مدرن، توانسته بود بی‌آنکه فردیت اعضای خود را سرکوب کند در مسیر تحقق منافع عمومی جامعه گام بردارد هر چند که در نهایت نظام اداری و اجرایی ایران نتوانست به طور کامل این سازمان را در خود ادغام کند و نظامی یکه‌سالار (مونوکرات؛ نه اتوکرات!) و یکپارچه شکل دهد.
واژگان کلیدی: شایسته‌سالاری، برنامه‌ریزی، توسعه، منافع عمومی